De lange termijn-voordelen van het bij je kind zijn

Door Dr. Isabelle Fox

De meeste vaders en moeders raken wel eens gefrustreerd als opvoeden saai, niet gewaardeerd en onbelangrijk lijkt. Op zulke momenten kan het beeld van werken in rust en regelmaat – weg van de kinderen – zeer aantrekkelijk lijken. Zeker als we ons daarbij voorstellen dat we productief en waardevol zijn in een baan. De financiële beloning die hoort bij langere uren werken of het hebben van twee inkomens kan ook aantrekkelijk lijken als je ziet dat gezinnen met twee inkomens in grotere huizen wonen, op vakantie gaan en in nieuwere en grotere auto’s rijden, terwijl de kinderen – door een doorsnee observator gezien – aardig lijken te gedijen.

Het is in deze cultuur van snelle beloning niet altijd eenvoudig de beslissing te nemen om op te treden als gevoelige, toegewijde, en zorgzame verzorgers die voorzien in een constante zorg. Is er een merkbaar verschil in het kind dat is opgevoed door een consequente zorgzame ouder in de kritieke jonge jaren (0-3 jaar)?

Mijn antwoord op deze vragen is een duidelijk “ja”. Gedurende de eerste jaren hebben we de gelegenheid het kind een zekere, emotionele basis te geven gebaseerd op hun vermogen om te vertrouwen. De opbrengst van onze investering van tijd, inspanning en toewijding als ze baby’s en peuters zijn, wordt vaak echter pas jaren later duidelijk.

Tijdens mijn 35 jaar als psychotherapeut heb ik de voordelen gezien van een consequent, toegewijd ouder, maar ook wat de vervelende gevolgen kunnen zijn wanneer die er niet was. In het verleden – toen het nog meer algemeen was dat een ouder thuisbleef of dat er een andere vaste verzorger was (misschien een familielid of een goede vriend) – konden ouders vaak ervaringen vertellen als hun kind iets traumatisch was overkomen, als dat tijdens de therapie besproken werd. Maar de laatste jaren is het steeds normaler geworden dat ouders weinig of niets weten van de geschiedenis van hun kind en daardoor hebben zij geen idee over wat er zou kunnen zijn gebeurd. Dit is gewoonlijk het resultaat van het niet beschikbaar zijn van een betrouwbare getuige die de ouders kan vertellen wat die dag is voorgevallen – en er dus niemand is die voor het kind kan opkomen, vooral in de eerste jaren als het kind nog niet voor zichzelf kan spreken.

De nare bijkomstigheid van deze situatie is dat de ernst van de problemen van het kind groter wordt en dat het moeilijker wordt om deze in therapie te behandelen, áls ze überhaupt te behandelen zijn. De trieste waarheid is dat de behoeften van een kind te vaak onbeantwoord worden gelaten als er geen band tussen het kind en de verzorger is. Het is een grote uitdaging iemand te vinden die net zo gemotiveerd is om om te gaan met, te reageren op en er echt “te zijn” voor een kind als de ouder. Echter de voordelen van de aanwezigheid van een vaste en zorgzame verzorger zijn talrijk.

Optimisme en gevoel van eigenwaarde

Door een veilige, stabiele, en beschermde omgeving te scheppen helpen we kinderen op te groeien met een positieve en optimistische kijk op hun wereld.
Ze leren dat ze kunnen verwachten dat hun wereld voorspelbaar is en dat er voor ze gezorgd wordt. Door vroege positieve ervaringen merken ze dat achter de wolken de zon schijnt en dat uiteindelijk alles weer goed komt.

Onze koesterende aanwezigheid geeft ons kind het gevoel dat hij of zij gewaardeerd wordt. Hoe belangrijk zou een getrouwd iemand zich voelen als zijn of haar echtgenoot zelden thuis was als die nodig was? Of dat hij/zij een vreemde zou betalen om haar/hem mee uit eten te nemen, mee naar de film te gaan of om het bed mee te delen? Hoe zal een kind zich door zijn ouders gewaardeerd voelen als opeens een totale vreemde zich voorover buigt om hem uit de wieg te tillen, zijn luier verschoont en hem te voeden? Hoe gewaardeerd zal een kind zich voelen wanneer een oppas hem de allereerste schooldag wegbrengt of naar de dokter als hij ziek is? Met andere woorden, een positief gevoel van eigenwaarde ontwikkelt zich door een wisselwerking van honderden dagelijkse verwachte en vertrouwde voorvallen met een primaire, voorspelbare, en bekende verzorger. Dat geeft kinderen een voortdurend gevoel dat ze geliefd zijn en gewaardeerd worden, terwijl ze ouder worden.

Taal en cognitieve ontwikkeling

Taal ontwikkelt zich in de eerste maanden als een dynamisch duet tussen zuigeling en ouders. Eerst echoën ouders instinctief het gekraai en de babbelgeluidjes van de baby. Later antwoorden ouders met woorden, gefluister, liedjes en melodische zinnen. Cognitieve verbindingen worden in de hersenen van de baby gemaakt terwijl de communicatie van de baby zich door deze verbale stimulansen ontwikkelt.

Ouders interpreteren de primitieve verbale reacties van hun kinderen. In antwoord hierop verfijnen de kinderen hun taal door te luisteren en woorden te associëren met hun directe ervaringen.

Luisteren speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van taal en kennis. De menselijke stem kan plezier, interesse en humor oproepen. De herhaling van geluiden, zoals in een slaapliedje of het nadoen van het “toet-toet” van een toeter kan plezier geven aan het luisteren. Als het kind ouder is, kunnen deze ervaringen invloed hebben op de mate waarin de kinderen zich kunnen concentreren op de stem van hun onderwijzer. We zouden niet vaak naar de media luisteren als ze slechts verboden, vragen of kritiek zouden spuien. Kinderen zijn niet anders. Ze zullen het best luisteren naar stemmen die ze associëren met plezier, amusement en “interesse”. En dat begint allemaal vanaf de geboorte.

Voorlezen, lezen, gedichten voordragen of muziek spelen met kinderen versterkt niet alleen de binding tussen ouder en kind, maar het vergroot ook het vocabulaire van het kind, de hoeveelheid informatie die het kan vasthouden en het vermogen om zich te concentreren. Deze activiteiten zouden ook van nut kunnen zijn om toekomstige talenten of gaven aan te boren.

Leren lukt het best wanneer er geen sprake is van woede, boosheid of nervositeit. Een stabiele thuisomgeving die gepaste stimulatie bied, geeft de grootste verzekering van cognitieve en taalgroei voor onze kinderen. De ontelbare positieve interacties die taal en andere cognitieve ontwikkeling produceert en ondersteunt, vindt het best plaats wanneer kinderen worden omgeven door gemotiveerde en geïnteresseerde verzorgers – en in mijn ervaring zijn de ouders de aangewezen personen om deze rol het best te vervullen.

Intieme relaties

Als de ouders beschikbaar zijn om een stabiele, voorspelbare relatie met hun zuigelingen en dreumesen op te bouwen en snel op hun behoeften inspringen, helpen ze hierdoor om een levenslang vermogen tot vertrouwen en liefhebben vast te leggen. Als er door voortdurende wisseling van verzorgers geen vertrouwen wordt gevormd gedurende deze vroege preverbale periode, wordt een krachtige, onbewuste verdediging opgebouwd om zichzelf te beschermen tegen de pijn van teleurstelling, verlatenheid en verlies. Deze verdediging dient als emotioneel schild, en deze “verdedigde” kinderen lijken vaak vol zelfvertrouwen en zelfvoorzienend.
Ze hebben vaak geen probleem om van hun ouders te scheiden en zullen ouders vaak niet toestaan ze te troosten wanneer ze pijn hebben. Maar, de achterkant van de medaille van zo’n schild is dat het het kind ook onmogelijk maakt om intieme banden aan te gaan die zo essentieel zijn om later positieve relaties te kunnen onderhouden met onderwijzers, therapeuten, partners en vrienden. De reden is eenvoudig: ze vertrouwen niet, zullen niet vertrouwen en kunnen niet vertrouwen!

De tragedie is dat deze verdediging vaak levenslang een onderdeel van de karakterstructuur van het kind wordt. Het verleden van mannen en vrouwen die nooit hechte relaties vormen, laat vaak geen enkele belangrijke menselijke relatie zien. Het gebrek aan een consistente, liefdevolle relatie in het verleden leidt tot grote moeite in een poging tot het vormen van een relatie en het behouden ervan in de toekomst. Als volwassenen kunnen ze losse relaties hebben, maar elke poging tot het vormen van duurzame partnerschappen zal onstabiel zijn omdat ze het gevoel hebben dat elke partner uiteindelijk kan worden ingewisseld voor elke ander.

Voorkomen van criminaliteit

Als ouders zorgen voor een warme, consequente en open opvoeding, laten ze hun kinderen zien hoe je omgaat met en rekening houdt met anderen. Als baby’s en peuters echter niet op een vriendelijke en attente manier worden behandeld, zou dat zich op latere leeftijd kunnen uiten in de vele vormen van geweld die we dagelijks voorgeschoteld krijgen in de media. Wetenschappers hebben onderzocht dat de meeste criminele daden worden gepleegd door de kinderen die zijn verwaarloosd of mishandeld toen ze jong waren.

In het boek “High Risk, Children without a Conscience” stellen de auteurs Magid en Mckelvey dat veel tieners geen grenzen kennen en niet goed gehecht zijn. Op dit moment lopen duizenden Amerikaanse kinderen het risico dat ze zich niet goed zullen hechten. Goedbedoelende ouders kunnen onbewust een groot risico nemen door een paar weken na de geboorte van hun baby weer aan het werk te gaan.

Het kind dat wordt geconfronteerd met verlating en scheiding voelt zowel woede als verdriet. Deze intense emoties kunnen later tot een uitbarsting komen in criminele daden, zelfmoord, of in mishandeling of verwaarlozing van eigen kinderen – en hiermee de vicieuze cirkel voortzetten. Met andere woorden, zoals onderzoeker John Bowlby constateert, “zijn we geneigd anderen te behandelen zoals we zelf behandeld zijn”. Dit versterkt zeker de waarde van het investeren in een positieve opvoeding.

Onderzoekers hebben interessante resultaten waargenomen in culturen waarin kinderen in de nabijheid van personen aan wie ze gehecht zijn opgevoed worden. Ze zagen dat er weinig misdaad of agressiviteit was in culturen waar de voornaamste vorm van discipline “het goede voorbeeld geven” was, en het streng straffen van kinderen werd vermeden.

Verslaving

Door het bevorderen van een hechte relatie met hun kinderen, kunnen ouders in de meeste gevallen de kans verkleinen dat de kinderen verslaafd zullen raken aan alcohol en drugs tijdens de adolescentie. Het is mogelijk dat problemen omtrent verslaving beginnen tijdens de baby- en peuterjaren, wanneer kinderen niet op een positieve en consistente manier verzorgd worden.

Psychiater John L. Weil stelt dat een voortdurende onthouding van plezier tijdens de vroege kinderjaren, wat terugkomt en versterkt wordt in de adolescentie, kan bijdragen tot het begin van een alcoholverslaving. Hij bevestigt ook dat adolescenten die erg zijn verwaarloosd tijdens hun kindertijd statistisch gezien meer kans hebben verslaafd aan alcohol te raken.

Hoe gebeurt dit? Als baby’s en peuters het gevoel hebben dat hun vertrouwde verzorgers niet beschikbaar zijn als ze iemand nodig hebben om hen te kalmeren, troosten en te stimuleren, dan zoeken ze hun eigen manier om aan die behoeften te voldoen. Dat lijkt misschien aantrekkelijk voor ouders in onze maatschappij, waarin de nadruk ligt op zo vroeg mogelijk onafhankelijk zijn, maar de gevolgen hiervan kunnen verschrikkelijk zijn.

Kinderen die niet goed gehecht zijn en positieve aandacht hebben moeten ontberen, zijn meer geneigd zichzelf te troosten door te zuigen aan een fles of op een fopspeen, heen en weer te bewegen met hun lichaam, te hoofdbonken of buitensporig veel te masturberen. Uiteindelijk zullen de kinderen die hun plezier in eerste instantie uit hun fles, eten en andere auto-erotische stimulansen (en niet door interactie met hun volwassen verzorgers) halen, door blijven gaan met het op zoek gaan naar soortgelijke middelen als ze groter worden. Door de stress die met adolescentie gepaard gaat, kunnen ze meer destructieve middelen zoals alcohol en drugs gaan gebruiken, of overgaan tot seksueel promiscue gedrag – zaken die directe bevrediging bieden. Dit soort activiteiten geeft ze dezelfde ontlading en vermindering van pijn als de fles, eten en masturbatie of schommelen toen ze een peuter waren.

Voor de tieners lijkt het plezier dat ze ontlenen aan en de troost die ze putten uit stoffen die ze kunnen beheersen meer betrouwbaar dan de beloning die een persoonlijke relatie kan bieden. Zulke adolescenten kunnen eenzame alcoholisten of eenlingen worden die alleen thuis drugs gebruiken. Het lijkt alsof ze zich goed alleen kunnen vermaken, en weinig behoefte hebben aan uitgaan of andere sociale activiteiten die gebruikelijk zijn in onze cultuur. Het is onwaarschijnlijk dat zulke adolescenten over dit soort gedragspatronen heen groeien . Het is waarschijnlijker dat velen van hen ook als volwassene problemen zullen hebben met alcohol en drugs.

Er is geen twijfel over de toegevoegde waarde van ouderlijke stimulans, toezicht en interesse aan het groeiproces van een kind van welke leeftijd dan ook. Maar de meest belangrijke bijdrage die een ouder kan doen is er te zijn. Aanwezigheid van de ouder op elke leeftijd geeft een veilige basis van waaruit een kind kan ontdekken, leren, relaties kan aangaan met anderen en zijn of haar wereld te beheersen – eerst als kind en later als volwassene.

Er zijn als ouder wil niet zeggen dat je de ideale ouder moet zijn. Iedere ouder is wel eens afwezig in gedachten, geïrriteerd, verdrietig, raar, boos en explosief en niet invoelend. Maar er zijn, geeft het kind de mogelijkheid zijn ouder te leren kennen zonder een onderliggende angst voor verlating. En heel belangrijk, als de ouder op de hoogte is van de geschiedenis van het kind en zijn eigen acties, geeft dat oplossingen die er wellicht niet zouden zijn in het geval waarin het kind door verschillende verzorgers waaraan het kind niet gehecht is wordt opgevoed.

Ook al kunnen er andere stress-veroorzakende gebeurtenissen in het leven van een kind optreden, het zorgen voor continuïteit en positieve aandacht tijdens de vroege kinderjaren heeft levenslange voordelen, niet alleen voor het individu, maar ook als een manier om de vele kwaden in onze samenleving te verzachten. Kinderen zijn – of kunnen zijn – een bron van enorm plezier,verwondering, humor, angst en liefde. Daarom hoop ik moeders en vaders aan te sporen volledig deel te nemen aan het ouderlijk proces. Zich verbinden met zijn of haar kind dat in ontwikkeling is, is net zo belangrijk als welke carrière dan ook in de korte tijd waarin we het voorrecht hebben ouders te zijn. Als je met oudere mensen over het verleden spreekt, is mij opgevallen dat hun herinneringen verbazingwekkend gelijk zijn: wat er uiteindelijk het meeste toe gedaan heeft, is er te zijn geweest voor hun gezin.

Vervolgartikel: Wat werkende ouders kunnen doen

Dr. Isabelle Fox is de schrijver van “Being there. The Benefits of a Stay-At-Home Parent”. Deze moeder van drie volwassen kinderen en grootmoeder van zeven kleinkinderen is sinds 35 jaar psychotherapeut en is gespecialiseerd in problemen rondom kinderen en ouders.

Vertaald uit “The Nurturing Parent” ©

Eerder verschenen in Nieuwsbrief Natuurlijk Ouderschap 2, 2000