Gevaren van vasthoud-therapie

Jan Hunt M.Sc.

Ik heb verscheidene verzoeken om informatie over “vasthoud-therapie” (holding therapy) ontvangen, waarbij een therapeut of de ouders een worstelende kind met geweld vasthouden tot deze zich niet meer verzet (dit kan duren van een vastgesteld aantal minuten tot een aantal uren). Deze praktijk wordt beschreven en aanbevolen in het boek Holding Time van Martha Welch. Het werd aanvankelijk toegepast bij autistische volwassenen, daarna bij autistische kinderen, en het wordt nu bij kinderen gebruikt die hechtingsproblemen hebben, woedeaanvallen of geboortetrauma’s (sommigen beschouwen alle, of bijna alle, geboortes als traumatisch). Ik zie deze praktijk echter als schadelijk en als misbruik van macht.

Vasthoud-therapie wordt niet goedgekeurd door de National Autistic Society, noch heeft het een hoge status onder professionele familie therapeuten [1]. Terwijl vasthoud- therapie wordt gezien als een gedragwijzigingstechniek, of als een “genezing” voor geboortetrauma’s, beschouwen vele deskundigen op het gebied van hechting het als een vorm van marteling onder het mom van legale therapie [2].

Opgemerkt moet worden dat er een brede waaier van behandelingen is die “vasthoud-therapie” wordt genoemd, van de ouder is die zeer stevig haar kind tijdens woedeaanvallen vasthoudt (en haar blijft vasthouden gedurende een vastgestelde hoeveelheid tijd), tot de ouder die dit regelmatig doet ongeacht het gedrag van het kind, en ook voor de gewetenloze therapeut die volledige fysieke beperking gebruikt gekoppeld aan verbale mishandeling.

Bij het bespreken van “vasthoud-therapie”, is het belangrijk duidelijk te zijn over wat er nu eigenlijk plaatsvindt. Maar ongeacht onder welke categorie een bepaalde benadering valt op dit continuüm, ze hebben allemaal met elkaar gemeen dat zij misbruik maken van het feit dat een kind kleiner is, ze leren het kind om zich aan te passen aan gevraagd gedrag zonder dat er met hun echte gevoelens rekening wordt gehouden, en laten met hun gedrag zien dat macht goed is.

Het is nooit de bedoeling geweest dat vasthoud-therapie op zuigelingen en jonge kinderen zou worden gebruikt; het was aanvankelijk bedoeld voor volwassenen. Er is onderzoek dat aantoont dat het kan leiden tot en heeft geleid tot psychotische reacties. Ik beschouw deze praktijk als gevaarlijk en grondig in strijd met liefdevol ouderschap, omdat het voor een kind zeer moeilijk kan zijn om de ouder, nadat het kind door deze tegen zijn wil is vastgehouden, ongeacht de “goede bedoelingen” van de ouder, te vertrouwen. Het kind leert uiteindelijk dat de enige manier om de beproeving te beëindigen is om zijn lichaam te ontspannen en oogcontact te maken Hij leert zo het “hoe” van gehechtheid, maar niet het “waarom”. Deze gedwongen samenwerking is niet hetzelfde als de verdiende samenwerking!

Vasthoud-therapie is ook gebruikt in “oer-psychotherapie” (primal, red.) en de verdedigers rechtvaardigen het als zijnde “voor het kind z’n bestwil”, dezelfde rechtvaardiging die velen voor slaan en andere straffen gebruiken. Omdat het vaak als “therapie” gerechtvaardigd wordt, is deze praktijk moeilijk te reguleren voor beroepskrachten en is het ook moeilijk om ouders te helpen de gevaren er van in te zien. Zoals Alice Miller schreef:

Het gedwongen vasthouden, dat de therapie impliceert, wordt voor het kind zijn eigen bestwil gebruikt, en het kind zal voor zijn tolerantie worden beloond en worden bemind door het te laten gebeuren. Hij zal gaan geloven dat gedwongen vasthouden bijdraagt tot zijn welzijn en uiteindelijk goed voor hem is. Een grotere teleurstelling en een vervorming van iemands waarneming is nauwelijks denkbaar [3].

Ik beschouw [vasthoud-therapie] als een soort schending. Mensen, ook zij met de beste bedoelingen voelen niet wat ze doen als ze de rechten van een ander mens, een kind overschrijden [4].
De kinderen vinden het gebruik van geweld van nature vreselijk, en het gebruik van gedwongen vasthouden door een ouder kan niet anders dan een sterk gevoel van machteloosheid, angst, en verraad teweegbrengen wanneer zij ontdekken dat hun schreeuwen van protest niet worden gehoord door hen die beweren van hen te houden. Wanneer een kind met kracht wordt vastgehouden, begrijpt het uiteindelijk dat vrijheid alleen maar komt door toe te geven aan de controle van de buitenkant. Dit is een gevaarlijke les om aan een jong kind te geven. De wil van het kind kan worden gebroken, maar dat is niet wat ik psychologische gezondheid zou willen noemen. Vasthoud-therapie is misschien iets dat een volwassene wil proberen, maar het aan een kind opleggen, dat niet bij machte is om een geïnformeerde keus te maken, is onverantwoordelijk. En verre van het hebben van gezondheidsvoordelen, zoals de verdedigers claimen, kan het een ernstig medisch risico vormen:

… Eén van de belangrijkste punten van vooruitgang in ons begrip van gezondheid en ziekte in de laatste decennia … is het identificeren van ziekte genererende situaties, zoals het opgesloten zitten in ongunstige of dreigende omstandigheden en het niet kunnen vechten of vluchten. Wanneer wij daarmee slechts passief kunnen omgaan, zal onze gezondheid achteruitgaan. Aan de andere kant, als we bij machte zijn om het initiatief te nemen, zal dat onze gezondheid verhogen.

(Uittreksel van “The Scientification of Love” door Michel Odent, 1999.)

Ik word zo verdrietig van het gebruik van deze techniek. Zelfs als er sprake van een emotionele “doorbraak” zou zijn, zou er geen manier zijn om de woede, de frustratie, de wrok, en gevoelens van verraad te vermijden die door de techniek zelf worden gecreëerd. Aldus kan een wrede cyclus van behandeling-trauma-behandeling gevestigd worden. Net als bij slaan en bij andere vormen van straf, kunnen de gevaren van “vasthoudtijd” gemakkelijk worden gemist, omdat oppervlakkig gezien er samenwerking komt, terwijl er tegelijkertijd diepe, verborgen woede wordt opgewekt. Hoe droevig dat zoiets moois als het vasthouden van een kind in onze armen – wanneer de wens wederzijds is – vervormd wordt tot een dergelijke sadistische “therapie” gebaseerd op het gebruik van geweld.

Zelfs wanneer vasthoud-therapie toegepast wordt in een milde vorm, kan het voor sommige ouders te gemakkelijk zijn om de lijn te passeren die het onderscheid geeft tussen vasthouden voor veiligheid en geruststellen en het vasthouden van het kind tegen zijn wil als manier om aan de eigen behoefte aan macht en controle van de ouder te voldoen, of als uitdrukking van oudergevoelens van woede en frustratie met het gedrag van het kind.

Hoe kunnen wij deze praktijk rechtvaardigen in een maatschappij waar kinderen – om goede redenen – worden gewaarschuwd “nee” te zeggen tegen ongewenste aanraking?
Fysiek overweldigen van een hulpeloos kind en het dan rechtvaardigen door het een handeling van liefde of “therapie” te noemen is een schending van het vertrouwen van het kind en een misbruik van macht. Net als alle andere vormen van gedwongen gehoorzaamheid, associeert deze praktijk liefde met onderwerping en machteloosheid. Het heeft hetzelfde potentieel om misleidende verdedigingsmechanismen voor het kind te creëren, aangezien hij probeert te begrijpen van wat hij in zijn hart weet dat het een vervorming is van wat liefde zou moeten zijn. Zoals één moeder schreef, “Mijn echtgenoot en ik probeerden vasthoud-therapie bij onze tweejarige dochter. Wij doen dit nu niet langer; want wij zagen de gevolgen van deze onaardige methode. Wij moeten haar nu duidelijk maken dat als we haar dicht bij ons houden dit een uiting van liefde is en dat dit niet als straf is bedoeld.”

De vasthoud-therapie heeft veel gemeen met straf. Net als alle andere vormen van straf, interfereert het met de band tussen ouder en kind, omdat het niet in de menselijke aard ligt om te houden van iemand die ons kwetst, en wij bouwen onvermijdelijk verdedigingsmechanismes op tegen die persoon om ons tegen toekomstige pijn te beschermen.
Wij kunnen alleen de liefde voelen die wordt aangeboden als wij ons bij die persoon kwetsbaar durven op te stellen. Als wij ons afsluiten om ons te beschermen, kunnen wij de liefde die wordt aangeboden niet ontvangen, ongeacht hoeveel liefde de ouder van binnen voelt.

Het gebruik van geweld en het misbruik van macht die deel uitmaken van deze techniek vermengen zich ook in het ontwikkelen van gehechtheid. Om deze reden is de therapie onverenigbaar met het verklaarde doel om kinderen met een hechtingsprobleem te behandelen. De ware geest van samenwerking die elke ouder wenst kan slechts ontstaan als er een sterke band komt gebaseerd op wederzijdse gevoelens van liefde en eerbied. Het gedwongen vasthouden, zoals alle andere soorten geweld, kan slechts oppervlakkige samenwerking veroorzaken die op vrees en onderwerping is gebaseerd, en het is bekend dat deze psychotische reacties kan veroorzaken. Aan de andere kant zal een consequente respectvolle behandeling jaren van wederzijdse samenwerking en geluk brengen.

Een variatie van vasthoud-therapie die “vasthoud-tijd” wordt genoemd wordt aanbevolen aan ouders met een onhandelbaar kind. Ik adviseer in plaats daarvan om dicht bij elkaar te blijven, zacht of niet te spreken (probeer fluisteren), en wachten tot het kind voor contact klaar is. Het gebruik van geweld op een kind door een volwassene kan slechts worden gerechtvaardigd als er geen beter alternatief beschikbaar is. Dat betekent dat het oké is om een kind van een drukke straat weg te trekken, aangezien er eenvoudig niets anders is dat een ouder kan doen om het kind te beschermen. Als een kind kritieke medische behandeling nodig heeft, is er vaak ook geen alternatief. Een ernstig onhandelbaar kind moet soms worden opgepakt en worden geholpen zo zacht en gemakkelijk mogelijk te kalmeren, met bevestiging van de gevoelens en een actieve poging om de onderliggende behoefte aan het licht te brengen, terwijl men alert blijft op de signalen van het kind. Driftaanvallen kunnen het best worden gezien als een poging van het kind om belangrijke onvervulde behoeften mee te delen. Als wij proberen om het uiterlijke gedrag van een kind te veranderen zonder aandacht voor de onderliggende oorzaken, kunnen wij nooit echte vooruitgang boeken.

Ik heb eindeloos met voorstanders van deze methode gesproken, net zoals ik gesproken heb met degenen die “met succes” slaan en andere gewelddadige methodes gebruiken. Uiteindelijk is het voor mij zeer eenvoudig: Ik ben tegen het gebruik van geweld tegen kinderen. Punt. Ongeacht de vermeende voordelen, is het gebruik van geweld zelf schadelijk en risicovol. Zelfs in die zeer speciale situaties waar het gebruik van geweld absoluut kan niet worden vermeden, zijn er risico’s en potentieel schadelijke gevolgen, die zo veel mogelijk moeten worden ondervangen door bevestiging van gevoelens, verontschuldigingen en verklaringen.

Het is gevaarlijk en oneerlijk om een kind te onderwerpen aan vasthoud-therapie, schreeuwen, slaan, time-out, en andere gewelddadige, willekeurige methoden omdat er veel minder risicovolle alternatieven zijn: bevestiging van gevoelens, aan onderliggende behoeftes voldoen, afleiding, humor, troosten door gewild vasthouden en verzorging, en het uitdrukken van affectie zonder de persoonlijke grenzen van het kind te overschrijden. Het beste alternatief is voorkomen door zachte begeleiding, inleven en medeleven direct vanaf de geboorte.

Er zijn ernstige bedenkingen bij vasthoud-therapie op filosofische gronden die voor mij vanzelfsprekend zijn. De zachte invoelende benaderingen zijn veel minder belastend voor alle betrokkenen dan het gedwongen vasthouden, effectiever zowel op korte termijn als op lange termijn, en respectvoller voor het kind, dat vooral onze liefde en medeleven verdient.

1 Oliver, Steven. Understanding Autism: A Guide For Nurses. Oxford Brookes University, July 1998, page 1.

2 Newman, Lawrence T. “The Psychiatrist’s Cure”. Indiana Herald, July 26, 1997.

3 Miller, Alice. Breaking Down the Wall of Silence. New York: Penguin Books, 1993.

4 Miller, Alice. Personal communication.

5 Maier, S. F. And Seligman, M.E.P. “Learned Helplessness: Theory and Evidence.” J. Exp. Psychol. General 1976; 105:3-46.

Bron: http://www.naturalchild.org

Eerder verschenen in Nieuwsbrief Natuurlijk Ouderschap 8, 2001