Samen slapen en verstikking. Bestaat de kans dat ik op mijn kind rol?

– James J. McKenna

Beweren dat een ouder NOOIT op een baby kan gaan liggen zou onverantwoord zijn, maar het zou even onverantwoord zijn te beweren dat een kind nooit kan omkomen als het meerijdt in de auto of als het alleen slaapt in een bed met een veel te zachte matras of in een bed met spijlen waar het zijn hoofdje kan doorsteken. De eventuele voordelen van reizen met de auto of alleen slapen (als de ouders dit verkiezen) kunnen toch benut worden als het gevaar aanzienlijk wordt verminderd door in elke situatie aandacht te geven aan de nodige veiligheidsmaatregelen. Als je kind meerijdt in de auto maak je het op de juiste manier vast in een goedgekeurd autozitje en rijd je niet onder invloed (van alcohol of drugs). Zo is het vervoer met de auto het relatief kleine risico dat autorijden inhoudt wel waard.

Geen enkele slaapomgeving van een baby is vrij van gevaar. In verband met samen slapen (het bed delen) is het wetenschappelijk bewezen dat zowel moeder als baby er biologisch en psychologisch voor gemaakt zijn om naast elkaar te slapen met als doel nachtelijke borstvoeding en getroost worden. Hoewel bedden zelf niet veel veranderd zijn, is dit zeker wel het geval voor de manier waarop moeder en kind samen slapen. Dit is echter niet ten voordele gegaan van de gezondheid van baby en moeder noch van de overlevingskansen van de baby. Samen slapen van ouder en kind in combinatie met nachtvoeding kan vele vormen aannemen en het blijft de te verkiezen “normale” slaapmethode voor moeders en baby’s voor verschillende soorten. In de wereldwijde etnografische rapporten wordt vrijwel nooit melding gemaakt van moeders die per ongeluk hun baby verstikken tijdens het slapen, behalve in de westerse geïndustrialiseerde landen. Maar in het overgrote deel van deze gevallen kan men de sterfgevallen verklaren door gevaarlijke omstandigheden en heeft het niets te maken met het samen slapen zelf.

Ik zal verder uitweiden over wat wetenschappelijk bewezen is.

Antropologische- en ontwikkelingsstudies voeren aan dat moeders en baby’s ervoor gemaakt zijn om op elkaars aanwezigheid te reageren. Er bestaan geen gegevens die aantonen dat moeders de nabijheid van hun baby niet kunnen voelen. Als moeder en kind met het oog op borstvoeding samen slapen in een veilige slaapomgeving kan de baby niet verstikken. Slaapstudies van samenslapende moeders en zuigelingen (2 tot 4 maanden oud) die we uitvoerden in ons eigen lab onthulden dat zowel de borstvoedende moeders als hun baby’s gedurende de nacht – en tijdens alle stadia van de slaap – zeer gevoelig zijn voor de bewegingen en fysieke conditie van de ander. Gezonde baby’s, waar de meeste baby’s toe behoren, kunnen het zelf bemerken als bijvoorbeeld hun luchtdoorgang wordt geblokkeerd. Ze kunnen dan zeer alert reageren door de moeder te waarschuwen voor het eventuele gevaar en ze hebben de fysieke mogelijkheden om zich, onder normale omstandigheden, van het gevaar weg te bewegen. Dit gezegd zijnde, zijn er enkele aspecten die geleerden dwingt om zeer op hun hoede te zijn aangaande samen slapen en/of in hetzelfde bed slapen. Deze aspecten zijn niet alleen de moderne samenleving en de objecten waarop we slapen maar ook de sociale en fysieke omstandigheden in welke er samen wordt geslapen en dit vooral bij mensen in stedelijk gebied in minder positieve economische omstandiheden. De waarheid is dat er geen eenduidig resultaat (goed of slecht) is dat geassocieerd kan worden met samen slapen in de vorm van het bed delen, maar eerder een scala van effecten (van potentieel heilzaam tot gevaarlijk en riskant) die afhangen van de omstandigheden waarin wordt samen geslapen.

Bijvoorbeeld, de toestand van het slaapoppervlak – het bed (in westerse culturen) – de toestand en geestestoestand van de volwassen meeslaper(s) en het doel van het samen slapen zijn erg belangrijk voor het vaststellen van de relatieve veiligheid, gevaren of eventuele voordelen van het slapen met je baby of kind. Tijdens de vele jaren dat ik moeders en baby’s bestudeerd heb tijdens het samen slapen herinner ik me geen enkel moment dat een moeder – onder veilige sociale en fysieke omstandigheden en zich ervan bewust dat haar kind bij haar in bed lag – haar kind heeft verstikt.

Maar net zoals voor andere aspecten van de kindertijd geldt dat belangrijke voorzorgen genomen moeten worden als gezinnen ervoor kiezen samen te slapen. Samen slapen zou bijvoorbeeld vermeden moeten worden als de moeder rookt (zowel tijdens de zwangerschap als daarna) omdat het roken van de moeder gecombineerd met samen slapen de kans op wiegendood vergroot. Er bestaan bewijzen dat toevallige verstikking kan gebeuren en ook effectief voorkomt bij het samen slapen.

Echter, in het overgrote deel van de gevallen (soms in 100% van de onderzochte gevallen) waarbij er sprake is van een echte verstikking door een volwassene, is er sprake van zeer onveilige slaapomstandigheden of waren er situaties waar de volwassenen er zich niet bewust van waren dat de baby bij hen in bed lag, of de volwassen bedpartner was dronken of had drugs gebruikt of stond onverschillig tegenover de aanwezigheid van de baby. In zulke gevallen is er vooral kans op verstikking als ouder en kind samen op een bank of sofa slapen.

In mijn eigen werk benadruk ik dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen de inherente beschermende en heilzame aard van de moeder/kind co-slapen/borstvoeding context en de omstandigheden (van de moeder en de fysieke omgeving) waarin men samen slaapt – die kunnen namelijk variëren van zeer veilig tot onveilig en riskant.

Terwijl het samen slapen van moeder en kind biologisch geëvolueerd is, is het verstandig eraan te herinneren dat dit bij bedden niet gebeurd is. Of het kind nu slaapt in een eigen bed of in het ouderlijk bed, de matras moet hard zijn en hij moet stevig tegen het hoofdeinde passen zodat de baby ’s nachts niet in een gat kan vallen met het gezicht naar beneden en zo verstikken. Door het voortdurende contact met andere lichamen gaat de lichaamstemperatuur van de baby stijgen en dus moet men de baby niet te warm aankleden en moet men letten op de temperatuur van de slaapkamer. Als de kamer al warm is (hoger dan 21°) moet je de baby niet bedekken met zware dekens, lakens of iets anders. Een goede test is kijken of je het zelf lekker warm hebt. Als dat zo is heeft de baby het waarschijnlijk ook warm genoeg.

Ik zou ook niet met een baby samen op de bank slapen want ik ken teveel gevallen waar de baby’s met het gezicht tussen de kussens gleden en tegen de achterkant van de bank geperst werden, of waar ze met hun gezicht naar beneden in het achterste deel van de bank terechtkwamen en zo verstikten. Persoonlijk zou ik samen slapen in een waterbed ook vermijden, hoewel ze soms wel stevig genoeg zijn en geen diepe spleten hebben (tussen ombouw en matras) zodat ze veilig lijken. Een baby mag nooit op een kussen of met het hoofd onder een deken slapen. Als een andere volwassene mee in bed slaapt moet deze persoon er zich bewust van zijn (of er bewust van gemaakt worden) dat er een baby aanwezig is, en men mag nooit zomaar aannemen dat de andere volwassene weet dat er een baby aanwezig is. Ouders moeten met elkaar overleggen of ze er beiden mee akkoord gaan dat de baby bij hen in bed ligt. Ik stel altijd voor dat als ouders ervoor kiezen samen met hun baby in bed te slapen elke ouder (en niet slechts eentje) erin toestemt verantwoordelijk te zijn voor de baby. Zulk een beslissing van beide slaapouders vergroot de aandacht voor de aanwezigheid van het kind.

Peuters of kleine kinderen zouden niet in het ouderlijk bed naast de baby mogen slapen want peuters kennen het gevaar van verstikking niet. Het is ook veiliger om een baby en een peuter niet samen te laten slapen in hetzelfde bed.

Ten slotte, hoewel het geen leuk onderwerp is, denk ik dat het altijd belangrijk is het volgende te overwegen: als je kind toch sterft door wiegendood terwijl hij naast je slaapt, zou je dan aannemen dat je het kind hebt verstikt of zou je weten dat dat niet zo is en dat het kind is gestorven onafhankelijk van het feit dat je er naast sliep? Als je niet kan geloven dat wiegendood kan voorkomen bij het samen slapen of samen slapen gepaard met borstvoeding, zoals het ook kan voorkomen bij perfect veilige slaapomstandigheden, dan is het misschien beter dat je kind naast je slaapt op een ander oppervlak in plaats van in je bed. Wat je ook beslist, het is belangrijk dat je de mogelijkheid onderkent, hoe ver en ondenkbaar zo’n scenario ook moge zijn. Dat wiegendood ook kan voorkomen als je op een veilige manier samen slaapt, borstvoedt en zorgt voor je baby, maakt deze vraag het waard om er met je partner over te praten.

Laat me eindigen met een positieve noot: onder veilige omstandigheden zou samen slapen op stevige matrassen bij niet-rokende moeders met als doel borstvoeding te geven wel eens de meest ideale vorm van samen slapen kunnen zijn waar zowel moeder en baby van kunnen genieten. De baby krijgt meer moedermelk en zowel moeder als baby komen aan meer slaap toe – twee conclusies die uit ons eigen onderzoek voortkwamen.